نجات دانش‌بنیان‌ها از فشار نقدینگی؛ مدل‌های جدید تأمین مالی راهگشا شد

به گزارش خبرنگار مهر، با توجه به شعار سال ۱۴۰۴ مبنی بر حمایت از تولید و لزوم توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، ایجاد و گسترش ابزارهای نوین تأمین مالی برای شرکت‌های دانش‌بنیان اهمیت ویژه‌ای یافته است. صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری، به‌عنوان نهاد پیشرو در حمایت از این شرکت‌ها، با طراحی مجموعه‌ای از خدمات سرمایه‌گذاری متنوع، تلاش دارد موانع مالی را کاهش دهد و شرایط مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران فراهم کند.

تلاش برای کاهش فشار نقدینگی بر نهادهای واسط مانند صندوق‌های پژوهش و فناوری، ارتقای اعتماد عمومی نسبت به ابزارهای تأمین مالی جمعی و ورود به مدل‌های نوین مبتنی بر عقود مشارکتی اسلامی، بخشی از برنامه‌های کلان صندوق به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد این اقدامات بتواند ضمن مدیریت ریسک‌ها، راه را برای سرمایه‌گذاری هدفمند در پروژه‌های راهبردی و با فناوری بالا هموار سازد.

در مصاحبه با معاون سرمایه گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری به منظور تشریح این خدمات و اهداف راهبردی صندوق نوآوری و شکوفایی در تأمین مالی فناورانه گفتگو کردیم که متن آن به شرح زیر است؛

مجتبی زارع مهرجردی معاون سرمایه گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به خدمات ارائه‌شده از سوی معاونت سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی در راستای تحقق شعار سال اعلام کرد: در راستای گسترش ابزارهای نوین تأمین مالی برای شرکت‌های دانش‌بنیان، خدمات متنوعی متناسب با طیف مختلف مخاطبان طراحی شده است که تاکنون چهار فراخوان اعلام شده و حدود چهار فراخوان دیگر نیز در مرحله آماده‌سازی بوده و به‌تدریج منتشر خواهد شد.

تمرکز بر مدل‌های مشارکتی فناورانه فراتر از وام‌دهی

معاون سرمایه گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری ضمن بیان این مطلب که فراخوان‌های صندوق نوآوری و شکوفایی محدود به حوزه تأمین مالی جمعی نیست و در این دوره، رویکرد اصلی صندوق حرکت به سمت تأمین مالی مبتنی بر مشارکت است، گفت: مشارکت مدنظر، فراتر از مدل‌های سنتی وام‌دهی است و صندوق در پی توسعه ابزارهایی است که با ایجاد همکاری واقعی بین شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران، ساختار مالی پایدارتری برای شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم کند. چهار فراخوان منتشرشده تاکنون، دو دسته خدمات را شامل می‌شوند که بخشی از آن‌ها به‌طور مشخص به تأمین مالی جمعی اختصاص دارد.

عارضه‌یابی و چالش‌های تأمین مالی جمعی

وی با بیان اینکه برای ارائه درست و بدون آسیب خدمت تأمین مالی جمعی ابتدا عارضه‌یابی دقیقی در این حوزه انجام شده است، افزود: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در فرآیند تأمین مالی جمعی این است که شرکت‌ها نمی‌توانند در موعد مقرر، بدهی یا تعهدات مالی خود را پرداخت کنند. به عبارت دیگر، شرکت‌ها در زمان مشخص شده توان بازپرداخت وام یا سرمایه جذب شده را ندارند که این مسئله باعث ایجاد مشکلات مالی برای سرمایه‌گذاران و ضامن‌ها می‌شود. در بیشتر موارد ضامن‌ها صندوق‌های پژوهش و فناوری بودند که اصل سرمایه مردم را ضمانت می‌کردند، اما وقتی شرکت‌ها در موعد مقرر امکان بازپرداخت نداشتند، فشار نقدی به صندوق‌ها وارد می‌شد.

خدمت جدید پوشش ریسک نقدینگی صندوق‌های پژوهش و فناوری

زارع با اشاره به اینکه صندوق‌ها دارایی و حتی وثیقه داشتند ولی نقد کردن دارایی‌ها زمان‌بر بود، گفت: این فاصله زمانی به اعتبار ضامن و ابزار تأمین مالی جمعی آسیب وارد می‌کرد. در پاسخ به این مشکل خدمتی طراحی شده که عملاً ریسک نقدینگی صندوق‌های پژوهش و فناوری را پوشش می‌دهد. اگر شرکت نتواند بدهی خود را در سررسید پرداخت کند و صندوق هم نقدینگی کافی نداشته باشد، صندوق نوآوری به‌جای شرکت و صندوق، پول سرمایه‌گذاران را پرداخت می‌کند و سپس فرآیندی با صندوق و شرکت برای تسویه انجام می‌شود.

به گفته این مقام مسئول صندوق نوآوری، این خدمت نقش ضامن اتکایی را ایفا می‌کند اما تفاوت آن در این است که ریسک نکول پوشش داده نمی‌شود و تنها ریسک نقدینگی مدیریت می‌شود.

حفظ اعتماد سرمایه‌گذاران و پایداری سیستم تأمین مالی جمعی

زارع با بیان اینکه اگر مشکل صرفاً نداشتن نقدینگی در زمان مقرر باشد، مداخله می‌شود، گفت: این اقدام به پایداری سیستم کمک کرده و از خدشه‌دار شدن اعتماد مردم به ابزار تأمین مالی جمعی جلوگیری می‌کند. بعد از پرداخت مبلغ به سرمایه‌گذاران، فرآیند تسویه با صندوق ضامن و شرکت انجام می‌شود که طبیعتاً زمان‌بندی و سازوکار مشخصی خواهد داشت.

معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری با اشاره به اهداف خدمات جدید این صندوق، توسعه ابزارهای نوین تأمین مالی، کاهش فشار بر نهادهای واسط نظیر صندوق‌های پژوهش و فناوری و ارتقای اعتماد سرمایه‌گذاران برای ورود به زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان را از اولویت‌های راهبردی عنوان کرد.

وی با تأکید بر اینکه تقویت زیرساخت‌های مالی نقشی کلیدی در تحقق این اهداف ایفا می‌کند، تصریح کرد: این مسیر می‌تواند زمینه‌ساز رشد پایدار اقتصاد دانش‌بنیان در کشور باشد.

تعامل صندوق با شرکت‌ها در تأمین مالی جمعی / پرداخت به جای سرمایه گذاران

زارع درباره نحوه تعامل صندوق با شرکت‌ها در طرح‌های تأمین مالی جمعی توضیح داد: در صورتی که یک شرکت، مثلاً طرحی ۱۲ ماهه با سرمایه‌گذاران اجرا کند ولی در پایان این مدت قادر به تسویه نباشد و به یک یا دو ماه زمان اضافه نیاز داشته باشد، فرابورس این نکول را نمی‌پذیرد. در این شرایط، صندوق نوآوری به جای سرمایه‌گذاران وارد عمل شده و پرداخت‌ها را انجام می‌دهد تا اعتماد مردم به ابزار تأمین مالی جمعی حفظ شود.

وی افزود: در این دوره صندوق با شرکت شریک بوده و سود مشارکت خود را متناسب با نرخ تأمین مالی جمعی دریافت می‌کند. در این خدمت، صندوق نقش پشتیبان صندوق‌های پژوهش و فناوری را ندارد.

ارائه خدمت «متعهد تکمیل سرمایه» برای کاهش نرخ تأمین مالی

وی در ادامه به خدمت دیگری با عنوان متعهد تکمیل سرمایه اشاره کرد: این خدمت با هدف کاهش نرخ تأمین مالی جمعی برای شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی شده و مشابه تعهد پذیره‌نویسی در بازار سرمایه است که در عرضه اولیه، در صورت فروش نرفتن تمام سهام، متعهد پذیره‌نویس سهام باقی‌مانده را خریداری می‌کند.

این مقام مسئول صندوق نوآوری و شکوفایی افزود: این خدمت برای اولین بار در کشور در حوزه تأمین مالی جمعی شرکت‌های دانش‌بنیان اجرایی شده و به شرکت‌ها امکان می‌دهد نرخ سود پایین‌تری پیشنهاد دهند، در حالی که صندوق نوآوری متعهد تکمیل سرمایه در بازه‌های زمانی مشخص خواهد بود.

نرخ‌های ترجیحی متعهد تکمیل سرمایه بر اساس عمق فناوری

زارع مهرجردی درباره میزان نرخ متعهد تکمیل سرمایه گفت: این نرخ بستگی به عمق فناوری طرح دارد؛ به گونه‌ای که برای طرح‌های پلتفرمی با فناوری کمتر، صندوق نهایتاً دو تا سه درصد نرخ ترجیحی اعمال می‌کند، برای طرح‌های با فناوری متوسط نرخ حدود ۳۸ تا ۳۹ درصد و برای طرح‌های فناوری عمیق (Deep Tech) نرخ حدود ۳۶ درصد خواهد بود.

وی خاطرنشان کرد: این خدمت مزیت رقابتی قابل توجهی برای شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد می‌کند و همچنین می‌تواند برای سکوی تأمین مالی جمعی شریک نیز جذابیت داشته باشد.

معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری اعلام کرد: این دو خدمت در قالب فراخوان‌هایی که در سایت صندوق منتشر شده، به صورت غیرمستقیم از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری و سکوی تأمین مالی جمعی به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌شود. دو خدمت دیگر نیز طراحی شده است که به طور مستقیم به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه خواهد شد.

وی در پاسخ به میزان استقبال از دو فراخوان اخیر بیان کرد: این فراخوان‌ها تازه منتشر شده‌اند اما استقبال قابل توجهی داشته‌اند و حدود پنج تا شش سکوی تأمین مالی جمعی و تعداد مشابهی صندوق پژوهش و فناوری درخواست استفاده از خدمات مذکور را ثبت کرده‌اند.

۲ فراخوان جدید تأمین مالی فناورانه در راه است

این مقام مسئول صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه افزود: دو خدمت دیگر در آستانه فراخوان است که شامل «مشارکت در تأمین مالی زیرساخت توسعه محصولات راهبردی» و «مشارکت در تولید و رشد محصولات راهبردی» است.

وی با تأکید بر اینکه مخاطبان اصلی این خدمات شرکت‌هایی با حاشیه سود بالا هستند، توضیح داد: هدف صندوق، تخصیص منابع به شرکت‌هایی است که بیشترین بهره‌وری و اثربخشی اقتصادی را دارند و قادرند بیشترین نقش را در رشد اقتصادی کشور ایفا کنند. فرض اصلی در انتخاب این شرکت‌ها، تولید محصولات راهبردی با حاشیه سود بالا است و این انتخاب با هدف تحقق حداکثر بهره‌وری منابع صندوق صورت گرفته است.

راه‌اندازی سازوکارهای مبتنی بر عقود مشارکت اسلامی

زارع با اشاره به خدمات جدید این صندوق در حوزه تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، از راه‌اندازی سازوکارهایی مبتنی بر عقود مشارکت اسلامی با هدف حمایت از تولید محصولات راهبردی خبر داد.

به گفته وی، این خدمات به شرکت‌هایی اختصاص دارد که محصولات راهبردی با حاشیه سود بالا تولید می‌کنند اما به دلیل سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی، با محدودیت در دسترسی به منابع مالی مواجه هستند.

توضیح مدل همکاری عقود اسلامی

این مقام مسئول صندوق نوآوری و شکوفایی اظهار داشت: در قالب عقود اسلامی مانند مضاربه یا مشارکت مدنی، صندوق با این شرکت‌ها وارد مشارکت می‌شود و در بازه مشخصی، در سود حاصل از تولید محصولات راهبردی با آن‌ها شریک خواهد بود.

وی با بیان اینکه به این نوع همکاری «سود مشارکت» اطلاق می‌شود اما در عمل، سهمی از سود تولید تلقی می‌گردد، تصریح کرد: در صورت پیچیدگی در تعیین سود نهایی یا محاسبه دقیق بهای تمام‌شده، این مدل به فرمولی شفاف‌تر از نوع رویالتی یا حق مالکانه تبدیل می‌شود؛ به‌گونه‌ای که مثلاً معادل ۵ تا ۱۰ درصد از کل فروش شرکت، به‌عنوان سهم صندوق در دوره مشارکت در نظر گرفته می‌شود.

زارع افزود: در پایان دوره مشارکت، اصل سرمایه‌ای که شرکت از صندوق دریافت کرده به‌طور کامل بازگردانده می‌شود. این فرایند مبتنی بر عقود اسلامی، مدلی منعطف و کم‌اصطکاک برای حمایت از تولید در حوزه محصولات راهبردی به شمار می‌رود.

معاون سرمایه‌گذاری صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری همچنین با اشاره به تجربه موفق این صندوق در اجرای عقود مشارکتی در سال گذشته گفت: در سال ۱۴۰۳، صندوق نوآوری نزدیک به ۲ هزار میلیارد تومان انواع عقود مشارکتی مانند مضاربه و مشارکت مدنی را اجرا و برای آن‌ها مصوبه اخذ کرده است.

ثبت و پیگیری طرح‌ها از طریق سامانه غزال

وی در پایان گفت: این طرح‌ها از طریق سامانه «غزال» قابل ثبت و پیگیری است. چهار فراخوان مرتبط با این خدمات تاکنون منتشر شده و شرکت‌ها می‌توانند با مراجعه به سامانه نسبت به ثبت درخواست اقدام کنند.