گام اول کاهش قطع برق از اول تابستان؛ ارائه کارت ملی همه جا حذف میشود
خبرگزاری مهر – گروه دانش و فناوری؛ هنگامه فروغی: سازمان فناوری اطلاعات ایران، یکی از نهادهای زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، مسئول سیاستگذاری، هدایت و نظارت بر توسعه فناوری اطلاعات در کشور است. از اهداف مهم این سازمان میتوان به توسعه دولت الکترونیکی و خدمات هوشمند، ارتقای امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات و حمایت از کسبوکارهای نوپا اشاره کرد. سازمان فناوری اطلاعات ایران در این مسیر تلاش میکند با ارائه خدمات الکترونیکی و کاهش مراجعات حضوری به دستگاههای اجرایی، زمان و هزینههای مردم را کاهش داده و به تحقق دولت الکترونیک کمک کند.
موضوع مهم دیگری که در دولت چهاردهم بر آن تاکیده شده است و وزارتخانهها و سازمانهای مختلف به دنبال راهکاری برای آن هستند، مسئله ناترازی انرژی است. سازمان فناوری اطلاعات به عنوان بخشی از تلاشهای ملی برای رفع ناترازی انرژی تلاش می کند با برنامه ریزی برای اجرای پروژه رفع ناترازی از طریق هوشمندسازی بر محور حکمرانی داده نقش مؤثری در این زمینه ایفا کند.
برای بررسی آخرین وضعیت اهداف سازمان فناوری اطلاعات و ۲ پروژه مهم وزارت ارتباطات در حوزه دولت هوشمند و رفع مشکل ناترازی از مسیر هوشمندسازی با محمد محسن صدر، رئیس این سازمان، گفتگو کردیم که مشروح این مصاحبه را در ادامه میخوانید:
*به عنوان اولین سوال لطفاً درباره آخرین وضعیت پروژه ملی هوشمندسازی برای رفع ناترازی انرژی توضیح بفرمائید.
در این مسیر، قوانین بالادستی خوبی تصویب شده و نگاه مقام معظم رهبری به مدیریت مصرف انرژی کاملاً روشن و حمایتی است. برنامه ملی رفع ناترازی انرژی که وزارت ارتباطات ارائه کرده بر مبنای هوشمندسازی است. در این برنامه ۶ پروژه کلان تعریف شده که هرکدام از مدلهای موفق دنیا الگوبرداری شدهاند تا به کاهش مصرف و بهبود مدیریت انرژی منجر شوند.
*بیشتر از کدام کشورها الگو گرفته شده؟
در واقع از همه کشورهای پیشرو در این حوزه، از کشورهای اروپایی و آمریکایی گرفته تا کشورهای منطقه مثل ترکیه و امارات، الگو گرفتهایم. نکته جالب این است که در آن کشورها با وجود اینکه انرژی را با قیمت تمام شده به مردم و صنایع ارائه میکنند، باز هم به مدیریت مصرف اهمیت میدهند تا منابع کشور هدر نرود. در کشور ما اما مسئله کمی متفاوت است زیرا قیمتها به شکل واقعی نیست، اما هدف ما همچنان جلوگیری از هدر رفت منابع است.
*وزارت ارتباطات نقش کلیدی در این برنامه دارد، اما برخی ممکن است بپرسند چرا این وزارتخانه باید در رأس این پروژه باشد؟
درست است که وزارتخانههای نفت و نیرو وظایف مهمی دارند و زحمت میکشند اما وزارت ارتباطات یک وزارتخانه زیربنایی و زیرساختی است و با تجربه موفقی که در حوزه فناوری اطلاعات دارد، میتواند نقش بیطرف و هماهنگکننده را ایفا کند. ما با شرکت ملی گاز و توانیر تفاهمنامههایی امضا کردهایم و جلسات کارشناسی و مدیریتی متعددی برای پیشبرد این پروژه برگزار میشود. همچنین حمایت جدی از سوی کمیسیونهای مجلس و سران قوا داریم.
*برنامه زمانبندی پروژه برای اجرا به چه صورت است؟
الحمدالله پروژهها با برنامهریزی منظم و بر اساس گانتچارت جلو میرود. یکی از مهمترین اهداف ما ایجاد پروفایل انرژی برای هر فرد در کشور است که آن را در سامانه جامع خدمات دیجیتال حوزه برق، گاز، آب و بنزین ارائه میدهد. به عنوان مثال پروژه BSS که سامانه جامع یکپارچه است، تا پایان خرداد فاز اول آن بهرهبرداری میشود.
*پروفایل انرژی به چه معناست و چه مزایایی دارد؟
پروفایل انرژی یعنی ایجاد یک پرونده دقیق برای هر فرد یا خانوار در حوزه مصرف انرژی. پروژه بعدی که به آن EDC یا اعتبار دیجیتال انرژی میگوئیم، با این پروفایل مرتبط است. الان یارانهها به شکل ناعادلانه ای توزیع میشود؛ کسی که ظرفیت بیشتر دارد، بیشتر جذب میکند و بالعکس. با این سیستم به هر فرد یا خانواده سقف اعتبار انرژی داده میشود و آنها میتوانند مصرف خود را مدیریت کنند یا مازاد را در بازار عرضه کنند. با اجرای این طرح، مردم حس میکنند اگر مصرف شان را کاهش دهند، منفعت آن به خودشان میرسد و از سوی دیگر به جلوگیری از هدر رفت منابع نیز کمک میکند.
*آیا این روش مشابه نمونههای جهانی است؟ چه میزان کاهش مصرف انرژی پیشبینی میشود؟
بله، نمونههای مشابه در دنیا وجود دارد، ولی با توجه به شرایط خاص قیمتگذاری انرژی در کشور ما این مدل براساس ویژگیهای کشور بومی سازی شده است. ما انتظار داریم حداقل ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش مصرف انرژی حاصل شود که این میزان خیلی بیشتر از میزان اعلام شده یعنی ۵ درصد کاهش مصرف در پیک است.
*این پروژه به جز کاهش مصرف در خانوارها برای سازمانها و صنایع نیز برنامهای دارد؟
در صنعت پروژههای EMS یا سیستمهای مدیریت انرژی تعریف شده که سه پایلوت آن در حال اجراست و مطالعات آن کامل شده است. هدف این است که صنایع با کاهش ۱۵ درصدی مصرف انرژی، خودشان را بهتر مدیریت کنند. همچنین در حوزه ساختمانهای دولتی سامانهای جامع برای مدیریت انرژی نصب میکنیم. سنسورها روی تجهیزات مثل موتورخانهها نصب و از راه دور کنترل میشوند. این پروژه تا اواسط خرداد در ساختمانهای وزارت ارتباطات به بهرهبرداری میرسد و بعد به سایر ساختمانهای دولتی تعمیم داده میشود.
*آیا از طریق اجرای پایلوت تاکنون خروجیهای عملی و کاهش مصرف قابل اندازهگیری بوده است؟
فعلاً زیرساختها آماده میشود و خروجی از اواسط خرداد قابل مشاهده خواهد بود. به عنوان مثال مشخص میشود با تغییر ساعت کاری و خاموش کردن برق در ساعات غیرضروری چقدر مصرف کاهش یافته و در نتیجه کنترل یکپارچه مصرف بهتر انجام میشود. هدف این است که دادهها به صورت دقیق و شفاف به ما و مردم ارائه داده شود.
*با این تفاسیر محور اصلی این پروژه داده است؟
بله و در همین راستا خوشبختانه در کمیسیون صنایع مصوب شد که دادههای مصرف گاز، برق و سایر انرژیها به صورت پایلوت در سه استان جمعآوری و پالایش شود. این دادهها بر اساس کد پستی و دیگر شاخصها باید به هم مرتبط شوند تا در سطح حاکمیت بتوان تصمیمات بهینه گرفت. وقتی همه دادههای انرژی مثل گاز، برق، آب و بنزین یکپارچه شود، میتوان گزارشهای دقیق و کاربردی ارائه داد که مبنای تصمیمگیریهای کلان است.
ارتباط مستقیم با مردم و شفافیت در اطلاعرسانی نیز از مهمترین عوامل موفقیت است. اگر مردم بدانند مصرفشان چقدر است و کاهش مصرف چه مزایایی برای خودشان و کشور دارد، خودشان بهترین کنترلکننده خواهند بود. برای مثال، کمپینهایی مثل خاموش کردن وسایل برقی در ساعات خاص به مرور تبدیل به فرهنگ میشود.
پروژه بر پایه حکمرانی داده، هوش مصنوعی و نرمافزارهای هوشمندسازی است. ما پیگ منیجمنت دقیقی در کشور نداریم، سامانه پیگ منیجمنت دادههای مختلفی دارد به طور مثال شرایط آب و هوا، وضعیت مسافران و دادههای مصرف را بر این اساس تحلیل و پیشبینی میکند.
*آیا این پروژه میتواند قیمت انرژی را برای مردم کنترل کند؟ تأثیر آن روی قبوض چطور خواهد بود؟
ترسیم چشمانداز دقیق الان سخت است، ولی مطمئنیم که حداقل ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش مصرف حاصل میشود. مردم نیازی به پرداخت هزینه بیشتر ندارند، بلکه با مدیریت مصرف بهتر، خودشان میتوانند تصمیم بگیرند چگونه انرژی مصرف کنند و حتی مازاد را در بازار عرضه کنند. در نتیجه، فشار روی شبکه کاهش مییابد و احتمالاً از واردات انرژی نیز بینیاز میشویم.
*شما به بنزین هم اشاره کردید، آیا برنامهای برای مدیریت مصرف آن به صورت هوشمند وجود دارد؟
در پروژه هوشمندسازی سهمیه بنزین هم بخشی از سبد انرژی است که در پروفایل انرژی هر فرد شارژ میشود. اگر کسی مصرف نکند، میتواند مازاد سهمیه را عرضه کند. در همین راستا بازار انرژی بنزین هم شکل میگیرد بدون اینکه مردم مستقیماً معامله کنند، بلکه زیرساختهای سامانهای این کار را انجام میدهند. این باعث میشود بهای تمام شده واقعیتر شود و فشار مالی روی دولت نیز کاهش یابد.
*آیا میتوان پیش بینی کرد که با اجرای کامل این پروژه دیگر شاهد قطع برق نباشیم؟
اگر این پروژه به صورت کامل اجرا شود و همه دستگاهها همکاری کنند، قطع برق به شدت کاهش مییابد. چون ناترازی ناشی از اختلاف مصرف و تولید است، با کاهش حداقل ۱۰ درصدی مصرف، این ناترازی رفع میشود. البته نیاز به همکاری کامل دستگاههای مرتبط است.
*تجهیزات زیرساختی مثل کنتورهای هوشمند نیز در این پروژه برنامهریزی شدهاند؟
جنس این پروژه نرمافزاری و حکمرانی داده است، اما تجهیزاتی نظیر کنتور هوشمند هم به کمک میآید. در مصرف خانگی معمولاً کنتور هوشمند وجود ندارد اما نرمافزار میتواند از رفتار مصرف تحلیل و مصرف غیرعادی را شناسایی کند.
*آیا این پروژه می تواند به کشف اتلاف بی رویه انرژی در اقداماتی نظیر ماینینگ هم کمک کند؟
دقیقا. نرمافزار میتواند از رفتار مصرف تحلیل و مصرف غیرعادی را شناسایی کند. از نمودار مصرف یک رنج مصرف یک یا دو ساله پیدا می شود و می توان گفت که یک خانواده n مقدار مصرف دارد که اگر یکدفعه مصرف تبدیل به مگابایت شد پس حتما یک کاری دارد انجام می شود. ما همه اطلاعات از جمله کد پستی، پلاک و… را می دانیم و این را هم می دانیم که آنجا معدن نیست که مصرف مگابایت داشته باشد پس اگر تا یک رنجی بالا برود می گوییم پرمصرف ولی اگر میزان مصرف با تجهیزات صنعتی برابری کند قطعا آنجا یک اتفاقی از جمله اتلاف انرژی در حال وقوع است بنابراین این روش به کشف تقلب و اتلاف انرژی نیز کمک میکند.
*برای امنیت دادههای مردم هم تدابیری اندیشیده شده است؟
امنیت دادهها، حفاظت و حریم خصوصی از اولویتهای ما است و زیرساختهای امنیتی لازم در نظر گرفته شده تا دادهها محفوظ و مطمئن بمانند.
*پس از هوشمندسازی انرژی یکی از مهمترین پروژههای سازمان فناوری اطلاعات پروژه «ابر دولت» است، درباره آخرین وضعیت این پروژه و تأثیرات اجرای آن بفرمائید.
یکی از مأموریتهای اصلی وزارت ارتباطات و سازمان فناوری اطلاعات، تأمین امنیت زیرساختهای دادهای کشور است. پروژه ابر که اکنون در سازمان فناوری اطلاعات در حال اجراست، یک زیرساخت حیاتی برای توسعه دولت دیجیتال است. برنامه ما این است که خدمات دستگاههای اجرایی روی این پلتفرم ابری ارائه شود تا هم از نظر امنیت، خیالی آسوده داشته باشیم و هم بتوانیم با همکاری دستگاههای ذیربط، نظارت و کنترل موثرتری اعمال کنیم.
این پروژه یک کلانپروژه ملی است که در برنامه هفتم توسعه نیز به آن اشاره شده است. هدف، ارزیابی توان دستگاهها برای نگهداری دادههاست. آن دسته از دستگاههایی که زیرساخت لازم را ندارند، باید سامانههای خود را روی پلتفرم ابر منتقل کنند. البته این انتقال نیازمند زیرساخت آماده و پروتکلهای شفاف است. وظیفه اصلی ما حفاظت از دادههای کشور و مردم است. خوشبختانه زیرساخت اولیه فراهم شده و برخی از دستگاهها آماده انتقال دادههای خود هستند.
همچنین، یک مرکز داده جدید نیز در حال ساخت است که طی ماههای آینده به بهرهبرداری خواهد رسید. در حال حاضر چهار قطب مرکز داده فعال داریم که برخی از آنها با مشارکت بخش خصوصی راهاندازی شدهاند. بهزودی فراخوانی برای جذب سرمایهگذار بخش خصوصی منتشر میکنیم تا در صورت تطابق با پروتکلهای امنیتی و فنی، وارد پروژه شوند. این مشارکتها نیازمند سرمایهگذاری قابل توجهی است که خوشبختانه آئیننامه پروژه ابر، امکان مشارکت بخش خصوصی را فراهم کرده است.
یکی از مهمترین اقدامات در مسیر تحقق دولت هوشمند، یکپارچهسازی خدمات و زیرساختهای دیجیتال دستگاههای اجرایی در کشور است. این فرآیند که با همکاری سازمان فناوری اطلاعات و سایر نهادهای مرتبط بهویژه سازمان امور استخدامی در حال پیگیری است، نهتنها باعث افزایش کیفیت ارائه خدمات به مردم میشود، بلکه نقش اساسی در افزایش امنیت، جلوگیری از هدر رفت منابع، و پایداری سرویسها دارد.
همچنین قانون دوام الزام کرده که دستگاههای اجرایی بهویژه درخصوص پایگاههای داده حیاتی، یک نسخه پشتیبان از اطلاعات خود را در اختیار سازمان فناوری اطلاعات قرار دهند. با اجرای کامل این قانون، خدمات دولتی در برابر قطعیهای ناگهانی و تهدیدهای احتمالی مقاومتر شده و کاربران در شرایط اضطراری نیز بدون اختلال به خدمات دسترسی خواهند داشت. یکی از مزایای کلیدی این اقدام، افزایش تابآوری زیرساختهای دیجیتال دولت است؛ بهگونهای که حتی در صورت بروز مشکل در یکی از مراکز داده با استفاده از نسخههای پشتیبان و بسترهای ابری، سرویسها بدون وقفه به کار خود ادامه میدهند. به این ترتیب، مردم دیگر اختلال در ارتباطات را حس نخواهند کرد و تجربهای روانتر و قابل اطمینانتر از تعامل با دولت خواهند داشت.
حتی در صورت بروز مشکل در یکی از مراکز داده با استفاده از نسخههای پشتیبان و بسترهای ابری، سرویسها بدون وقفه به کار خود ادامه میدهند. به این ترتیب، مردم دیگر اختلال در ارتباطات را حس نخواهند کرد و تجربهای روانتر و قابل اطمینانتر از تعامل با دولت خواهند داشت*ابر دولت چقدر ما را به دولت هوشمند نزدیک تر میکند؟
این تحول نهتنها نشان از پیشرفت جدی در حوزه دولت الکترونیک دارد، بلکه زمینهساز حرکت به سوی دولت هوشمند واقعی است؛ دولتی که در آن دادهها، خدمات و تصمیمگیریها به صورت هوشمند و مبتنی بر فناوری اطلاعات، در خدمت مردم قرار میگیرند.
پروژه ابر با توجه به اتفاقات اخیر و تغییرات دولت، مقداری تأخیر داشت، این پروژه در سال اول خود قرار دارد اما زیرساخت آماده شده، ارزیابیها آغاز شده و برخی از نتایج نیز استخراج و ابلاغ شده است. بهزودی فرآیند انتقال دستگاهها به پلتفرم ابر آغاز خواهد شد.
*همانطور که گفتید، امنیت هم یکی از عوائد این پروژه است پس میتوانیم انتظار داشته باشیم که شاهد کمتر شدن آمار هک و رخدادهای سایبری در شبکههای داخلی و زیرساختهای ارتباطی سازمانها و وزارت خانههای مختلف باشیم؟
تجربه ثابت کرده که نگهداری غیرمتمرکز دادهها در دستگاهها، به دلیل ضعف در زیرساخت، نیروی انسانی و پروتکلهای امنیتی، احتمال هک و نفوذ را بالا میبرد. انتقال دادهها به یک مرکز داده استاندارد و پلتفرم ابری با نظارت یکپارچه، بهطور طبیعی از میزان حملات سایبری میکاهد. البته تضمین صد درصدی ممکن نیست و ادعایی نمیتوانیم داشته باشیم اما امنیت دادهها بهمراتب افزایش مییابد چون روش مراقبتی و پروتکل مراقبت و امنیتی به صورت یکسان در اختیار همه دستگاهها است.
*برنامه برای ارتقای دولت الکترونیک چیست و در همین راستا درباره آخرین وضعیت «اپلیکیشن دولت هوشمند» توضیحاتی بفرمائید.
ما در زمینه دولت الکترونیک اوضاع بدی نداریم. پیشرفتهای قابلتوجهی داشتهایم، اما هدف نهایی، هوشمندسازی کامل خدمات است. بر اساس قانون، هر دستگاه موظف است سالانه ۲۰ درصد از خدمات خود را هوشمند کند. هدف این است که تا پایان برنامه توسعه، ۱۰۰ درصد خدمات دولتی بهصورت هوشمند ارائه شود.
کار جدیدی را شروع کردیم تا مردم را راحتتر کنیم و آن این است که برای تسهیل دسترسی مردم، اپلیکیشن جامعی را طراحی کردیم که راحت احراز هویت شوند و از آن طریق راحت لاگین شوند، این اپ بهزودی رونمایی خواهد شد و امکان احراز هویت، دریافت خدمات پایه مانند احراز نشانی و دسترسی به مدارک هویتی دیجیتال را فراهم میکند. مدارکی مانند کارت ملی، شناسنامه، گواهینامه و مدارک تحصیلی در قالب پروفایل دیجیتال ذخیره میشود و مردم میتوانند بدون نیاز به ارائه نسخه فیزیکی، خدمات دریافت کنند.
رتبه ایران در دولت الکترونیک چه قدر است؟
رتبه فعلی ما در شاخص جهانی دولت الکترونیک ۱۰۱ است، اما بر اساس اهداف برنامه هفتم توسعه، باید به رتبه ۷۵ برسیم. رئیسجمهور تأکید دارند که این حداقل هدف ماست و لازم است جز ۲۰ کشور برتر قرار بگیریم ما تحلیلی انجام دادهایم و میدانیم در کدام شاخصها عقب هستیم. با تمرکز روی دادههای آماری و اطلاعاتی و همکاری با نهادهایی مانند وزارت علوم و آموزش و پرورش، در تلاشیم این شاخصها را بهبود ببخشیم.
*پس میتوان انتظار داشت با اجرای این اپ ارائه کاغذی مدارک شناسایی مثل کارت ملی منسوخ شود؟
این اپلیکیشن با هدف حذف کاغذبازی، افزایش دقت در احراز هویت و یکپارچگی خدمات طراحی شده است. همین الان یک اتفاقی در پنجره ملی خدمات دولت هوشمند افتاده و امکان بارگذاری مدارک به مردم داده شده مثلاً پروفایلی در دولت هوشمند دارید که همه مدارک از جمله شناسنامه، کارت ملی و گواهینامه و گذرنامه و.. در آنجا وجود دارد، ما تأیید این را گرفتیم که وقتی به طور مثال به بانک مراجعه میکنید به جای ارائه فیزیکی مدارک شناسایی از طریق اپلیکیشن یک کدی به شما ارائه شود که بعد از تأیید در اختیار دستگاه قرار گیرد و آن دستگاه از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند مدارک شما را بر میدارد و نیازی به اصالتسنجی آنها هم نیست، چون شما یک بار این کار را انجام دادید و مدارکی که تأیید شده در سامانه وجود دارد.
از سوی دیگر بروکراسی کمتر میشود، از جمله کارهای دیگری که میکنیم این است که حتی امکان اتصال به سرویسهای بخش خصوصی نیز فراهم میشود به طور مثال میتوان از طریق این اپ از تاکسی اینترنتی استفاده کرد یا سفارش غذا داد در اصل میتوان گفت یک سوپر اپلیکیشن یا یک راه ورود به خدمت است. این پروژه قرار بود تا روز جهانی ارتباطات افتتاح شود اما وزیر معتقدند که کاری که کاملا عملیاتی نشده را رونمایی نکنیم، بنابراین تمام تلاشمان این است که در خردادماه اپلیکیشن را برای عموم آماده کنیم.
آقای رئیس جمهور هم بر این تاکید دارند که این موضوع و ارائه سرویس مکانی و پروژه جی نف اتفاق بیافتد و مردم حس خوبی پیدا کنند.
*استقبال از پنجره ملی خدمات دولت هوشمند چطور بوده است؟
در حال حاضر بیش از ۶۲ میلیون نفر از طریق پنجره واحد خدمات دولت هوشمند در حال دریافت خدمت هستند. این مقدار حتی از ابتدای دولت چهاردهم رشد خیلی خوبی داشته است چرا که تعداد کاربران پنجره ملی خدمات دولت هوشمند حدود ۴۲ میلیون بود که در حال حاضر به این مقدار رسیده است. بنابراین مردم عادت میکنند که به جای اینکه به سامانههای مختلف ورود کنند از این طریق وارد شوند.
چه دستگاههای در هوشمند سازی و دولت الکترونیک پیشرو بودند؟
دستگاههایی مانند آموزش و پرورش، سازمان امور مالیاتی و سازمان تأمین اجتماعی از جمله پرتکرارترینها در ارائه خدمات الکترونیک هستند. ما سالی دو بار ارزیابی داریم که نتایج آن بهصورت رسمی اعلام میشود. همچنین، ۲۰ درصد هوشمندسازی خدمات نیز با همکاری سازمان اداری و استخدامی دنبال میشود و تلاش ما این است که با نظارت دقیق، مانع از ارائه آمار غیرواقعی توسط دستگاهها شویم.
*فکر میکنید مردم اعتماد کنند به دولت که همچنین اپلیکیشن درست شود و مدارک شان را در آن بارگذاری کنند؟
در حال حاضر مردم اعتماد کردند که ۶۲ میلیون نفر کاربر پنجره ملی خدمات هستند و سرویس میگیرند بنابراین اعتماد دارند ما تصمیم داریم این موضوع را راحتتر کنیم یعنی به جای اینکه مردم بروند پشت سیستم کامپیوتر بتوانند خیلی راحت با موبایل وارد سیستم شوند. زیرا استفاده از لپتاپ یا کامپیوتر برای همه آسان نیست. به همین منظور اپلیکیشن طراحی شده که با استفاده از اثر انگشت، تشخیص چهره یا رمز یکبار مصرف (OTP) به کاربران اجازه ورود سریع و امن میدهد. این ابزار قرار است به درگاه اصلی هویت دیجیتال مردم تبدیل شود و کار با پنجره واحد را بسیار راحتتر کند.
در حال تست اپ هستیم و تلاش داریم تا پایان خرداد ماه از این اپلیکیشن رونمایی کنیم.
ادامه این گفتگو در روزهای آتی منتشر میشود.